Dört Temel Özellik

Kur’an toplumu, insanlığın önünü aydınlatan numune bir topluluktur. Bu toplumun üyeleri; renkleri, dilleri, milliyetleri ve coğrafyaları farklı da olsa Kur’an’ın desturlarına bağlı olarak hayatlarını sürdürürler. Önceden bahsi geçtiği gibi Allah Teala bu toplumun özelliklerini birçok ayet–i kerimede inceden inceye zikreder. Bu özelliklerin çoğuna önceki yazılarımızda değinmiştik. Bu yazımızda Kur’an toplumunun diğer dört özelliğini kısaca irdelemeye çalışacağız. Bunların her biri ayrı bir yazı konusu olduğu halde her dört özellik iki ayette birlikte zikredildiği için konumuzun ağırlık noktasını bu iyi ayet oluşturacak.

Namaz kılma, zekât verme, emr–i bi’l ma’ruf ve neh’yi ani’l münker Kur’an toplumunun diğer özelliklerindendir. Her dört özelliğin Kur’an’ı Kerim’de ayrı yerleri bulunmaktadır. Bazı ayetlerde namazın kılınması ve zekâtın verilmesi şahsın Müslümanlığının gerekliliği ve tövbesinin kabulünün şartı olarak zikredilir. Emr–i bi’l ma’ruf ve neh’yi ani’l münker, yani iyiliğe davet ve kötülükten sakındırma, namaz ve oruç gibi Müslüman hayatının ayrılmaz parçalarıdır.

Namaz ile zekât birçok ayette birlikte zikredilirken, ayrı zikredildikleri de görülür. Ancak emr–i bi’l ma’ruf ve neh’yi ani’l münker geçtikleri her yerde birlikte bulunurlar. Ancak Kur’an’ın iki ayetinde ise her dört özellik birlikte zikredilir. Her dört özelliğin birlikte bulunması, aralarında yakın bir ilginin olduğunu ortaya koyar. Kur’an toplumunda bu dört özellikten biri eksik olunca, yani bir topluluk namaz kılmaz veya zekât vermez ya da emr–i bil ma’ruf ve nehy-i anil münkeri terk ederse, Kur’an toplumu olma özelliğini kaybeder.

“Mümin erkeklerle mümin kadınlar da birbirlerinin velileridir. Onlar iyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar, namazı dosdoğru kılarlar, zekâtı verirler, Allah ve Resûlüne itaat ederler. İşte onlara Allah rahmet edecektir. Şüphesiz Allah azîzdir, hikmet sahibidir.” (Tevbe 71)

“Onlar (o müminler) ki, eğer kendilerine yeryüzünde iktidar verirsek namazı kılar, zekâtı verirler, iyiliği emreder ve kötülükten nehyederler. İşlerin sonu Allah'a varır.” (Hac 41)

İman sahiplerini güçlendirip aziz kılmaya, İslam düşmanlarını kahretmeye ve helak etmeye kadir olan Allah Teâlâ’nın bütün hükümleri hikmete dayanır. Mü’minler’in izzeti ve mutluluğunu esas alan hayat programını Kur’an’da en ince noktasına kadar zikreden Allah Teâlâ, kendisine bağlı ve dinine hizmet eden kullarını diğerlerinden ayırır. Rengi, dili ve ırkları farklı da olsa sadece Mü’min erkeklerle Mü’min kadınların birbirlerinin velileri olduklarını, bunların Mü’min olmayan erkek ve kadınlarla dostluklarının bulunmadığını ortaya koyar. En yakın akrabaları da olsa inanmayanlar velilik vasfını taşıyamazlar.

Kur’an toplumu, aynı dini idealler çerçevesinde bir araya gelmiş Mü’minlerin oluşturduğu cemaattir aynı zamanda. Bir toplum, Kur’an toplumunun özelliklerini taşıyorsa İslami cemaat vasfını alabilir.

Kadınıyla erkeğiyle birbirlerinin velisi olarak nitelendirilen Mü’minlerin ayeti kerimede geçen birinci vasıfları namazla ilgilidir. "Namazı kılarlar" ifadesiyle onların hayatlarının bir parçasını namaz oluşturur. Namazsız hayat düşünülemez. Onları ayakta tutan namaz, İslami kişilik kazandıran en bariz özelliklerindendir. Namazla her gün Allah Teala’nın huzuruna çıkıp bağlılıklarını ve kulluklarını ibraz ederler. O'nunla olan bağlarını güçlendirirler, isteyerek, boyun eğerek ve büyük bir teslimiyet içinde O’na yönelirler.

Kur’an toplumun fertlerini birbirlerine kenetleyen, dostluğun ve dayanışmanın maddi ve manevi bağlarını muhkem haline getiren diğer bir özellik “zekat”tır. Ayet–i kerime Kur’an toplumunun özelliklerini anlatırken “Zekatı verirler” şeklinde beyan eder. Mallarının hakkını verir, nefsin cimriliğini ortadan kaldırırlar. İhtirastan arınır, zayıf ve muhtaçların sıkıntı ve problemlerini çözüp dertlerine derman olurlar. Böylece Kur’an toplumunun dinamik bir hale gelmesine yol açarlar. Allah yolunda vermeyi sever, özellikle de İslami hizmetlerin yapılması ve gelişmesi için hiçbir maddi fedakarlıktan kaçınmazlar.

İyilik ve hayrı çağrı, yani emr–i bi’l ma’ruf Kur’an toplumunun diğer bir özelliğini oluşturur. Onların işleri hikmete dayanır. Yeryüzünde hakkın ve adaletin hakim olması, iyiliğin ve hayrın yerleşmesi ve insanların özgürleşmesi için çalışırlar. Taassup, kişisel çıkarlar, arzu ve isteklere esir olma gibi basitliklerden uzak dururlar.

İyiliği ve hakkı tavsiye ederken, bozguncu, kötülük taraftarı ve harap etmeye çalışanlara karşı gelir, onları kötülükten vazgeçirmeye çalışırlar. Her türlü kötülük ve bozgunculuğa karşı dururlar.

Münkerden nehiy, yani kötülüğü engelleme, iyilik tavsiyesinden anlamayanlara karşı çıkış hareketidir. Bu özellikleriyle kötülüklere ve zulme boyun eğen, uysal ve teslimiyetçi bir imana sahip olmadıklarını, kötülere ve zalimlere karşı sarsılmaz bir karşı koyuşla varlık gösterdiklerini ortaya koyarlar.

Zalimler tarih boyunca her zaman zor ve dayatmalarla varlıklarını sürdürmeye çalıştılar. Adalet ve hak taraftarları hikmetle çağırdıklarında çoğu zaman seslerini duyurmalarına bile müsaade edilmedi. İyilik ve hikmetten anlamayıp zulmetmeye devam edenlere karşı ciddi bir duruş sergilediklerinde ve davet ettikleri hakkın uğruna bedel ödeme azmi gösterdiklerinde büyük başarılara imza attılar.

Örneğin Hz. Peygamber (sav)’in iyilik ve hikmetle daveti halkta yoğun bir karşılık buluyordu. Zaten İslam’a yöneliş gönül işi olduğundan hikmetle davet en kalıcı ve en etkili davet biçimi olarak Resul-i Ekrem (sav)’in tebliğinde öne çıkıyordu. Ancak, ellerindekileri yitirme korkusuna sahip güç sahipleri çoğu zaman halklarının özgürlük ve adalete çağıran tevhid dinine girmesine müsaade etmezler. Çünkü bir tek Allah’a kulluğa soyunan insanların başkalarına kulluğu kabul etmeyeceğini çok iyi bilirler. İyilik ve hikmetle çağıran davetçilere tahammül edemez, baskı ve tehditlerle veya ortadan kaldırarak onları etkisiz hale getirmeye çalışırlar.

İyilik ve hikmetle davetin semere vermesi için kötülük ve zulümde diretenlerin çirkin işlerinden vazgeçmeye ikna edilmeleri gerekir. Çoğu zaman davetle buna yanaşmadıklarından, zulümlerinden vazgeçmeleri için ciddi bir tepki ve karşı koyuşa ihtiyaç duyulur. Bunun için de Kur’an toplumuna bağlı insanların güçlü ve sarsılmaz bağlarla bir birlerine bağlı, sağlam temeller üzerine bina edilerek örgütlenmiş cemaat halini almaları gerekir.

Kadın ve erkeklerin birbirlerinin velileri olduğu, namaz ve zekâtla temellendirilen, iyiliği ve hakkı tavsiye eden, kötülük ve zulümden vazgeçiren insanlar bütün bunları temelleri takva üzere bina edilmiş İslami bir cemaatle yerine getirebilirler. Aksi takdirde zalimlerin hakim olduğu toplumlarda İslami sorumluluklarını hakkıyla yerine getirme imkanı bulamazlar.

“Kur’an Toplumunun Özellikleri” adıyla vermeye çalıştığımız konuyu burada noktalıyoruz. Allah Teâlâ izin verirse bundan böyle başka konularla bu köşeyi doldurmaya çalışacağız.

“…Onların dualarının sonu; Hamd, âlemlerin Rabbi Allah'a mahsustur.” (Yunus 10)

İbrahim FIRAT